Elina DİNÇ
Fenilketonüri (PKU), hepatik enzim fenilalanin hidroksilaz (PAH) eksikliğinden kaynaklanan, otozomal resesif geçişli, doğuştan bir metabolizma hatasıdır. Fenilalanin hidroksilaz genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Fenotipler, kan fenilalanin konsantrasyonundaki çok hafif bir artıştan, tedavi edilmezse derin ve geri dönüşü olmayan zihinsel sakatlığa neden olan belirgin hiperfenilalaninemi ile ciddi bir klasik fenotipe kadar değişebilir.
Fenilketonürinin Genetik Temelleri Hakkında:
Fenilketonüri (PKU), fenilalanin hidroksilaz (PAH) genindeki varyantlardan kaynaklanır ve bunun sonucunda fenilalanin (Phe) nörotoksik düzeylere kadar toplanır. Bu durum, yalnızca amino asit metabolizmasının en yaygın doğuştan hatası olarak değil, aynı zamanda keşfedilen ilk spesifik zeka geriliği nedeni ve ilk ciddi genetik hastalık olarak bilinmesiyle bilim alanında büyük öneme sahiptir.
PKU hastalarında 950'den fazla fenilalanin hidroksilaz (PAH) gen varyantı tanımlanmıştır. Bunların, PAH aktivitesinin kalan seviyesi üzerindeki sonuçları, çok az etkisi olması veya hiç etkisi olmamasından, PAH aktivitesinin tamamen ortadan kaldırılmasına kadar değişiklik gösterir.
Fenilalanin hidroksilaz enzimi, fenilalanini tirozine dönüştürmede görevlidir. PAH genindeki mutasyonlar, enzim aktivitesini bozar ve fenilalanin vücutta birikmeye başlar. PKU, otosomal resesif bir kalıtım modeline sahiptir, yani iki taşıyıcı ebeveynin çocuğunda iki kusurlu kopyanın birleşmesi sonucu oluşur.
Tanı ve Belirteçler
Yenidoğan tarama programları fenilketonürili bireyleri tanımlar. Yenidoğan tarama testleri, bebeğin topuk kanı örneği alınarak fenilalanin seviyelerini ölçer. Erken teşhis, diyetle tedaviye başlama açısından kritik öneme sahiptir. Doğumdan hemen sonra fenilalanin açısından kısıtlı bir diyete başlanması, nöropsikolojik komplikasyonların çoğunu önler. Bununla birlikte, özellikle ergenlerde, genç yetişkinlerde ve hamile kadınlarda diyetin sürdürülmesi zordur ve uyum genellikle zayıftır.
Olası Tedavi Yaklaşımları
PKU'nun etkilerini en aza indirgenmesinin anahtarı Amino asit formülleriyle desteklenen düşük Phe diyetini içeren tedavi, tanı konulduktan hemen sonra yaşamın ilk haftalarında başlanmasıdır. Diyet tedavisi, erken tedavi edilen PKU hastalarında zihinsel sakatlığın önlenmesinde başarılı olabilmektedir. Bu diyet, fenilalanin alımını sınırlar ve böylece fenilalanin birikimini engeller. Genel olarak diyetlerde süt, yumurta, et ve diğer yüksek fenilalanin içeren yiyecekler sınırlanır veya tamamen çıkarılır.
Gelecekte PKU
Gelecekte artan riskleri önlemek için obezite ve kardiyovasküler hastalık arasındaki bilinen ilişki göz önüne alındığında, oksidatif stresin vücut makromolekülleri ve yapıları (lipoprotein oksidasyonu gibi) üzerindeki etkisinin, özellikle geç tanı veya kötü metabolik kontrolü olan fenilketonürik hastalarda, daha fazla araştırılması tavsiye edilmektedir. PKU araştırması, daha iyi tedavi seçenekleri ve belki de genetik düzenlemeleri içerecek şekilde devam etmektedir. Fenilalanin metabolizmasını etkileyen yeni ilaçlar geliştirme çabaları da sürmektedir. Bu tür ilerlemeler, PKU'lu bireylerin yaşam kalitesini artırabilir ve tedavi seçeneklerini genişletebilir.
Fenilketonüri, genetik temelli bir hastalık olmasına rağmen, doğru teşhis, takip ve tedavi ile bireyler sağlıklı ve üretken bir yaşam sürdürebilirler. Aileler, çocuklarının fenilketonüri ile yaşarken sağlıklı bir yaşam sürmelerine yardımcı olmak için sağlam bir diyet ve tıbbi takip sağlamalıdır. PKU konusundaki farkındalığın artırılması, hastalıkla yaşayan bireyler ve aileleri için büyük bir öneme sahiptir.
Sağlığınıza dikkat etmek ve düzenli tıbbi takip yapmak, uzun ve sağlıklı bir yaşamın anahtarıdır. Sağlığınızı önemseyin, çünkü sağlık her şeyin başıdır, başka başlıklar ile tekrar görüşmek üzere.
