Artçı Depremler Neden Meydana Gelir?
Depremin Oluşumu: Faylar ve Kuvvetler
Deprem, yerkabuğunda bulunan kayaların "fay" adı verilen düzlemler boyunca kırılması sonucunda oluşur. Bu kırılma, Dünya'nın dış kısmını oluşturan hareketli levhaların uyguladığı kuvvetler sonucunda gerçekleşir. Faylar, bazen onca kilometre uzunluğunda ve 10-15 kilometre derinliğinde olabilir. Fayın büyüklüğü ile ortaya çıkacak depremin büyüklüğü arasında doğrudan bir ilişki vardır. Yani, fayın uzunluğu ve derinliği ne kadar fazla ise, meydana gelecek depremin büyüklüğü de o kadar büyük olur.
Artçı Depremlerin Yapısı
Ana deprem gerçekleştiğinde, fay düzleminin iki kenarındaki kayalar, büyük depremlerde metrelerce hareket eder. Bu hareket, depremin ardından bir süre daha devam eder ve daha küçük depremler, yani artçı depremler meydana gelir. Genel kabul gören bir görüşe göre, artçı depremler, ana şokun büyüklüğünden bir derece daha düşük olabilir. Örneğin, 7 büyüklüğündeki bir depremin artçıları, 6 büyüklüğüne kadar ulaşabilir.
Ana deprem sonrası artçı sarsıntıların meydana geldiği alan, "artçı şok alanı" olarak adlandırılır. İlk 24 saat içinde oluşan artçı sarsıntılar, ana depremin merkez üssüne yakın bölgelerde yoğunlaşırken, zamanla daha geniş bir alana yayılır. Genellikle, artçı depremlerin yayılım alanı, kırılan fayın uzunluğunun iki katı olarak kabul edilir.
Artçı Sarsıntıların Sıklığı ve Süresi
Artçı depremlerin sayısı, ana şokun ardından en yüksek seviyeye ulaşır, ancak zamanla hem sayı hem de büyüklük açısından azalma gösterir. Her depremde farklılık gösteren artçı sarsıntıların sayısı, ana şoktan sonraki ilk 10 günde yaklaşık onda bire, 100 günde ise yüzde bire düşer. Ana depremin büyüklüğü, artçı sarsıntıların sönümlenme süresini de etkiler. Örneğin, 4 büyüklüğündeki artçılar, 5 büyüklüğündeki artçılardan yaklaşık 10 kat daha fazla sayıda meydana gelir.
Uzun Vadeli Artçı Sarsıntılar
Bazen büyük depremlerden sonra, artçı sarsıntılar uzun yıllar sonra da meydana gelebilir. Büyük artçı depremler genellikle ana depremin merkez üssünden uzak bölgelerde ve "artçı şok alanı"nın çevresinde ortaya çıkar. Bu durum, depremin uzun süreli etkilerinin göz önünde bulundurulması gerektiğini gösterir.
Ülkemizde, özellikle 6 ve daha büyük depremler yıkıcı olabileceği için, bu tür depremlerin artçıları da dikkate alınmalıdır. Örneğin, 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen büyük depremler sonrasında, hasar gören yapıların bir kısmı artçı şoklar nedeniyle daha fazla zarar görmüştür.
Güvenlik Önlemleri ve Yönetmelikler
Artçı depremler sonrası binalara girmek, hayati tehlikeler içerebilir. Gelişmiş ülkelerde, deprem sonrası hasar gören yapılara girerken izlenmesi gereken yöntemler ve yönetmelikler bulunurken, ülkemizde henüz bu konuda bir düzenleme yoktur. Hasarlı yapılar için uzman bir değerlendirme yapılmadan içeri girmemek, güvenliğinizi sağlamak açısından büyük önem taşımaktadır.
Artçı depremler, deprem sonrası devam eden doğal bir süreçtir. Jeoloji uzmanlarının belirttiği gibi, bu depremler, ana şokun etkilerini ve yapısal zararları artırabilir. Bu nedenle, deprem sonrası dikkatli olmak ve hasarlı yapılara yaklaşmamak, can güvenliğimiz açısından son derece önemlidir. Unutulmamalıdır ki, doğal olaylar karşısında hazırlıklı olmak, yaşamsal bir zorunluluktur.
