Samsun'un 19 Mayıs ilçesinde Kurtuluş Savaşı sırasında Nebiyan bölgesinden gelen Rum ve Ermeni çetelerine karşı silah kuşanıp mücadele eden Fatma Çavuş'un hikayesi, aradan geçen zamana karşın hala anlatılıyor.
Erkekleri askerlik ve seferberlik görevi için farklı cephelere giden köyün savunması kadın, çocuk ve yaşlılara kalmıştı. Bu baskınlar sırasında her iki tarafta zayiat vermiş, Fatma Yalçın ( Fatma Çavuş) isimli kadın büyük faydalar göstererek Türk kadını adına adeta destan yazmıştı. Fatma Çavuş'un etrafında toplanan köylüler, onun öğrettiği taktiklerle çeteleri püskürtmeyi başarmıştı. Eşi seferberliğe gidip geri dönmemiş olan Fatma Çavuş bundan sonra bir daha da evlenmemiş, 1963 yılında vefat edinceye kadar Dağköy'de yaşamıştı.
Rum ve Ermeni çetelerine karşı kahramanca mücadele veren Fatma Çavuş, Cumhuriyet'in ilanından sonra Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün isteğiyle TBMM tarafından çavuşluk unvanı verilmek üzere Ankara'ya davet edilmiş ancak günün şartlarında Ankara'ya gidememişti. Kendisine takdir edilen 'çavuşluk' unvanını vefat edinceye kadar onurla taşımış, çevresi tarafından son nefesine kadar 'Fatma Çavuş' olarak anılmıştı.
Fatma Çavuşu tanıdığını söyleyen Dağköy Mahallesi Muhtarı Dusun Eğen, "Kurtuluş Savaşı'nda burada mücadele vermiş bir kadındı. Köyü korumuş, silahıyla mevzilerde yatmış erkek gibi kadın. 1963 yılında ben askere gidince vefat etti. O zamana kadar köyümüzdeydi, yalnız yaşıyordu. Kendisi komşumuzdu. Mert, cesur bir kadındı. Savaşta annesini eve bırakmış, 'gece dışarı çıkma anne' demiş. Annesi de sözünü dinlememiş dışarı çıkmış. Telden geçerken parola diye 3 defa soruyor. Annesi parolayı veremiyor ve annesini düşman diye vuruyor. Bana anlattığı bir anısında, mevzide ateş ede ede tüfeği alev atıyor, kıpkırmızı olmuş. Yanında su da olmadığı için silahını toprağa sürerek soğutmaya çalışmış. Köy için çok mücadele vermiş. Beyaz bir atı vardı. Ata biner, köyü dolaşırdı. Bir yere gideceği zaman atıyla gider gelirdi. Meşin montu vardı. Mert bir kadındı, çalışkandı. Kahvenin önünde erkeklerle otururdu' dedi.
Mahalle sakini Mümtaz Ulusoy ise "Köye çeteler geliyor, 'babaanneme 'paraları çıkart' diyorlar. Evi yakıyorlar, parayı alıyorlar. Babaannem evin aşağısında bulunan dereye kaçıyor. Fatma Çavuş çete başını derede vuruyor, babaannemi kurtararak çeteleri püskürtüyor" diye konuştu.
Dağköy Mahallesi Mezarlığı önünde Samsun Büyükşehir Belediyesince 2015 yılında yapılan 'Fatma Çavuş' heykeli bulunuyor.
