Sokakta yere attığınız bir çöp, tükürük ya da aksi bir davranış hayatınızın tümüne etki edeceğiniz bilseniz ne yapardınız?
Çin, 'Sosyal Kredi' adını verdiği bir puanlama sistemiyle vatandaşlarını gözlemliyor. 2014 yılında ortaya atılan fikir 2020 yılında ülke çapında tamamen işlevsel olarak yürürlüğe girecek ancak şu an da insanların takip edildiği biliniyor. Son gelişmeler sonucundaysa sosyal kredisi düşük olan milyonlarca insanın toplu taşımalara erişimlerinin yasaklandığı açıklandı.
Doğal olarak kötülük yapan kişilerin kredi puanı otomatik olarak düşüyor. Yere çöp mü attın, anında ortaya çıkıyor ve puanına yansıyor. Batı ülkelerinde kimse yere çöp atmadığı için, yere çöp atmaya niyeti olan kişi de atmıyor ama Çin'de öyle değil. Herkes yere çöp atıyor, çöpçüler deli gibi çalışıyor ve kısmen de olsa sistem yoluna koyuldu ama nüfus çok kalabalık olduğu için sistem her zaman düzgün yürümüyor.
Gerçekleşen bazı etmenler ise şöyle:
Yasaklı olmasa dahi yabancı internet sitelerinde geçirilen süreler internet bağlantı hızınızı düşürebilir, internet bağlantınızı iptal edebilir ve/veya puanınızı düşürebilir.
Düşük puana sahip vatandaşlar kara listeye alınarak uçak, tren, otobüs gibi ulaşımlardan yararlanamaması ve pasaport isteklerinin reddedilmesi.
En iyi arkadaşınız veya akrabanız, hükümet aleyhine konuşursa siz de puan kaybediyorsunuz.
Biraz da puanlarını yükseltelim. Puan kazandıran neler?
– Kan ve organ bağışında bulunmak, kamu yararını gösterecek faaliyetlerde bulunmak, devletin önerdiği web sitelerinde gezinmek, kitapları okumak ve filmleri izlemek.
Peki, yüksek puanlamada ödüller neler? Toplu taşımada indirim, en seçkin okullarda eğitim ve finansal destek ve yüksek krediler.
Geçtiğimiz yıl kredi notu düşük olduğu için insanların uçak ya da tren bileti almasını 23 milyon defa yasaklandı. Yani uçak ya da tren bileti almak isteyen Çinlilerin bir kısmı 23 milyon defa reddedildi.
Ayrıca yapılan derecelendirme sonucu oluşan ve 'güvenilirlik skoru' da denilen kredi skoru, yurttaşların davranışlarını inceleyerek onları karakterize edebiliyor. Örneğin günde 10 saat bilgisayar oyunu oynayan ve buna göre harcama yapan kişi 'tembel' olarak kategorize edildiği belirtilirken, düzenli olarak bebek bezi siparişi veren bir kişi ise çocuk sahibi olduğu varsayımıyla 'sorumlu' olarak kategorize ediliyor. Sistemin amacı, bu tür değerlendirmeler yoluyla yurttaşların sıralamasını oluşturmak.
Çin'in bağımsız politikaları bireyleri inceleyebildiği gibi kötü davranışları da cezalandırabiliyor. Vergi kaçırırsanız, diğer insanlara rahatsızlık verirseniz, sahte reklamlar yayınlarsanız ya da trenlerde ek koltuklar alırsanız puanınız düşebiliyor. Mevcut olaylardan sonra şu anda Çin'de herhangi bir kontrol noktasından (örneğin bir şehirden başka bir şehre geçerken ya da Çin'e giriş çıkış yaparken) geçen herkese kimlik ve parmak izi soruluyor.
Türkiye'de böyle bir sistem olsa ne kadar işe yarar? Ya da dünya giderek izlenebildiğimiz ve her dakikamızın kayıt alındığı bir yolculuğa mı gidiyor?
